42
fəsad ilə ədavətə bais olmasın, söz gəzdirməsin, kobud ifadələrdən və nalayiq
mətləblərdən uzaq dursun, məclis böyüklərinin xidmətçiləri və qulamları ilə
pıçıldaşmasın və onların arasına təfriqə salmasın, qadınlara, saqqalsız cavan-
lara və qulamlara şəhvət gözü ilə baxmasın, nöqsanlı çalğı alətlərindən istifadə
etməsin və onları yan-yörəyə uzatmasın.
Nöqsansız alətlər beşdir: birincisi ud, ikincisi ney, üçüncüsü kamança,
dördüncüsü surnay və beşincisi santur. Bu elmin ustadı İmam Fəxrəddin Tavu-
sinin sözündən məlum olan üç təsnifi, on iki üsulu, on iki muğamı və dörd
şöbəni öyrənmək lazımdır, çünki bunlar həzin səslə ifa olunarkən musiqi elmi-
nin incəliyini, bədiiliyini, qəribəliyini və ecazkarlığını nümayiş etdirir. Bu üç
təsnif musiqi təhəccisinin
1
bir qaydasıdır, necə ki, misrada pərdənin adı çəkilir
və misranın arasında üsulun adı. Tən-dərə-dim – nimsəqil, təna-dərə-dim-dim-
ətəm-dərna – hüseyni, tənə-təni-təni – fər’, tən-tənə-nə-nə-təla-la-la-la-dərə-dim
–
ovfər, tən-dərə-dim-təna-təni-tələ-tən-dərə-dim – çənbər, dərə-lə-dərna-tən-
dər-lə-dim-tən-tən-təna – rast, dərə-dim-tən-tən-tənə-dim-dim-dim-dim-tələ-lə-
lə-tən – xəfif, tən-dərə-dim-təna-tən-tənə – busəlik, tən-tən-tənə-dərna-dur-tən-
tənə-dərə-dim-tələ-tən – rəhavəndi, tən-tənə-dərə-dim-dər-tən-tən – nimdövr,
tən-təni-tən-tən-təni-tənə - nəva, tənə-nə-nə-dərə-li – dünim, tən-tən-tənə-
dərə-dim-didə-dim – hirəc (həzəc?), tən-tənə-dərə-dim-tələ-la-la-la-la-la-la-
dim – büzürg, tənə-təni-bələ-laley-tən-təna-dərə-dim-ha-tər-la-yəllə-li – səmai,
tən-tənə-tənə-tən-didə-dim-yar – isfahanək, tən-tənə-tənə-tən-dərə-dim – fax-
teyi-zərb, tən-dərə-dim-didə-dim-tən-tənə-yəllə-la-la-la-didə-dim – əraq, təni-
təni-təni-təni-hey-dərə-dim – türki-zərb, tən-tən-dərə-dim-təllə-leh-tən-tənə
–
zəngulə, tən-tən-tənə-tənnətənna-dərə-dim-didə-dim – səqil, tən-dərə-li-dim-
təllə-la-la-la-dərə-dim-tən-tənə-dər-dim – hicaz, tənə-tənni-tənədərə-dim-təna
–
düyek, tən-tənə-nə-nə-nə-dərə-dim-tər-lələ-dərna-hey-tənə-dərna – pərəfşan,
tən-tənə-tən-tənə-tənə-dərə-dim-didə-dim-tən-təna – kuçik.
Yadda saxlamaq üçün başqa bir təsnif
Təni-tən-tən-dərə-dim-təni-də-dim-təna – üşşaq və nimsəqil, tənə-tən-
dərə-dim-dim-yar – nimdövr, dərna-dərə-dim-dərə-li-dərə-dim-beya-canəm-
bediyari-mən-vay-dərla-dərla-dər-tənni-tənnəta – hüseyni, tən-tənə-təllə-la-
la-la-dərə-dim-tən-dey-tərə-dəllərə – rast, təllələn-baz-tən-tən-dərnatən –
busəliki-fər’, tən-tənə-tən-dər-tən-tənni – nəva və dövri-rəhaviyi-çaharzərb,
tənə-tənə-tən-dərə-dim-didə-dim-tənə – büzürgi-rəməl, tən-tən-tənə-tənə-tən-
dərə-dim-dillərə – isfahani-düyek, tən-tən-hey-yarəm-sadat-hey-sadat-hey-
bediyari-mən-hey-canəm – əraqi-xəfif, tən-tənə-didə-dim-dim-dim-dim-yəl-
1
Təhəcci – əlifba hərflərini sıra ilə söyləmək və ya sözləri hərfbəhərf, hecabəheca oxumaq